Dit boek draagt bij aan het vergroten van deskundigheid van professionals in de gezondheidszorg. En minstens zo belangrijk: aan het overwinnen van hun verlegenheid om over seks te praten. Heb je eenmaal de juiste vraag te pakken, dan loopt de rest vaak vanzelf.
Dianda Veldman, directeur Rutgers WPF - kenniscentrum seksualiteit
Vraagstukken rond seksualiteit dienen zich binnen de hulpverleningspraktijk in allerlei vormen aan. Van vragen en onzekerheden over 'hoe het hoort' tot problemen naar aanleiding van een soa, een ziekte of een depressie. Ons seksleven wordt beïnvloed door onze lichamelijke en geestelijke gesteldheid, en dat geldt ook andersom. Aan de professional in de zorg de taak om het gesprek met de cliënt hierover aan te gaan en de juiste vragen te stellen.
Het Handboek seksuele gezondheid is bedoeld voor professionals werkzaam in de gezondheidszorg op het terrein van zowel preventie als curatie, zowel in de eerste lijn als binnen zorginstellingen en in de openbare gezondheidszorg. Te denken valt aan consulenten seksuele gezondheid, (gespecialiseerde) verpleegkundigen, sociaal pedagogische hulpverleners, GGD-artsen, abortus- en jeugdverpleegkundigen, praktijkondersteuners, gz-agogen en anderen die in de genoemde echelons met jongeren en volwassenen werken.
Het handboek leert professionals vragen en problemen op het gebied van seksualiteit te signaleren, het gesprek hierover aan te gaan, waar mogelijk informatie te geven en de cliënt zo nodig adequaat te verwijzen. Professionals die zich bezighouden met preventie en gezondheidsbevordering leren daarnaast seksuele vraagstukken in organisaties te signaleren en bespreekbaar te maken.
Dit boek biedt kennis over seksuele gezondheid in de volle breedte, en bevat praktische handvatten voor het voeren van een gesprek over seksualiteit. Ook krijgen visie en beleid binnen zorginstellingen de nodige aandacht.
Het praktisch nut van dit boek wordt versterkt door uitgebreide beschrijvingen van casuïstiek en de additionele website www.seksueelgezond.nl met daarop literatuurverwijzingen en tips voor interessante boeken, video's en websites.
Voorwoord
1 Inleiding
Peter Leusink en Marjo Ramakers
1.1 Aanleiding en doel
1.2 Doelgroep
1.3 Seksuele gezondheid – een nieuwe definitie
1.4 Seksuele gezondheid – context
1.5 Inhoud
1.6 Spelregels
2 Hoe werkt seks
Peter Leusink en Marjo Ramakers
2.1 Responsief seksueel verlangen
2.2 Seks is complex
2.3 Prikkelverwerking
2.4 Biopsychosociaal kader
2.5 Epiloog
3 De seksuele levensloop
Hanneke de Graaf, Ineke Mouthaan en Sanderijn van der Doef
3.1 Baby’s, peuters en kleuters (0 tot en met 5 jaar)
3.2 Kindertijd (6 tot en met 11 jaar)
3.3 Vroege adolescentie (12 tot en met 14 jaar)
3.4 Midden adolescentie (15 tot en met 18 jaar)
3.5 Late adolescentie (19 tot en met 24 jaar)
3.6 Volwassenheid (25 tot en met 39 jaar)
3.7 Midlife (40 tot en met 54 jaar)
3.8 Derde levensfase (55 tot en met 74 jaar)
3.9 Vierde levensfase (vanaf 75 jaar)
4 Seks is sociaal gedrag
Yuri Ohlrichs en Kathy van den Hoek
4.1 Cultuur, religie en seksualiteit
4.2 Man-vrouwverschillen; aangeboren of aangeleerd?
4.3 Seksuele risico’s
4.4 Conclusie
5 Ben ik anders?
Bouko Bakker, Ilse Peters, Tamar Doorduin en Hanneke de Graaf
5.1 Seksuele oriëntatie en genderidentiteit
5.2 Ontwikkeling seksuele oriëntatie
5.3 Ontwikkeling en variaties in genderidentiteit
5.4 Wat kan problemen geven?
5.5 Terug naar de praktijk
6 Seks uit een andere wereld
Peter Leusink, Cemil Bozkir, Suaad Abdulrehman en Wijs Shadmanfar
6.1 Epidemiologie
6.2 Islam en seksualiteit en reproductie
6.3 Vrouwelijke genitale verminking
6.4 Culturele sensitiviteit, praktische tips voor hulpverleners
6.5 Hoe het verder ging …
7 Praten over seks
Rik van Lunsen
7.1 Praten over seks, moet dat dan?
7.2 Praten over seks, hoe doe je dat dan?
7.3 De seksuele anamnese
7.4 Privacy
7.5 Epiloog
8 Lijf en leden
Marjo Ramakers en Peter Leusink
8.1 Anatomie van de genitaliën
8.2 Veel voorkomende vragen of klachten bij de vrouw
8.3 Veel voorkomende vragen of klachten bij de man
9 Als seks niet werkt
Marjo Ramakers en Peter Leusink
9.1 Definities
9.2 Probleemformulering
9.3 Behandelplan
9.4 Behandelen of begeleiden
9.5 Veel voorkomende vragen of problemen met het seksueel functioneren
10 Anticonceptiecounseling
Charles Picavet en Peter Leusink
10.1 Anticonceptie in Nederland
10.2 Anticonceptiemethoden
10.3 De anticonceptiecyclus – waar moet counseling over gaan
10.4 Epiloog
11 Zwanger! En dan?
Colette Rombouts en Ciel Wijsen
11.1 Een onverwachte zwangerschap: ongepland maar niet altijd ongewenst
11.2 De stand van zaken rondom anticonceptie, zwangerschap en abortus
11.3 Het probleem
11.4 Een abortus provocatus
11.5 Epiloog
12 Heb ik een soa?
Meike van ’t Hof en Marjo Taal
12.1 Definitie
12.2 Klachten
12.3 Welke soa zijn er?
12.4 De anamnese
12.5 Soa-onderzoek en verwijsmogelijkheden
12.6 Preventie en risicoreductie
12.7 Behandeling van soa
13 Seks en leven met hiv
Rik van Lunsen
13.1 Epidemiologie
13.2 Mannen
13.3 Vrouwen
13.4 Oorzaken
13.5 Diagnostiek en behandeling
13.6 Epiloog
14 Seksualiteit bij ziekte en handicap
Rian Brus en Anneke van Loevesijn
14.1 Definities
14.2 De effecten van ziekte, handicap en behandeling op seksualiteit
14.3 Een werkmodel
14.4 Lichaamsbeeld en zelfbeeld
14.5 De betekenis van seks en van de seksuele partner(relatie)
14.6 Specifieke ziektebeelden en hun invloed op seksualiteit
14.7 Hoe te handelen
14.8 Epiloog
15 Over de grens
Ina van Beek, Petra Tiemessen en Wilma Schakenraad
15.1 Definities, aard en prevalentie
15.2 Signaleren en melden
15.3 Gevolgen van seksueel geweld
15.4 Werken aan veiligheid
16 Als seks verslavend wordt
Gertjan van Zessen
16.1 Definitie
16.2 Verklaringsmechanismen en hun effect op de behandelstrategie
16.3 Epidemiologie
16.4 Diagnostiek
16.5 Behandeling: valkuilen en een alternatief
17 Variaties op een thema
Gidia Jacobs
17.1 Definitie
17.2 Epidemiologie
17.3 Oorzaken
17.4 Diagnostiek
17.5 Hoe te (be)handelen?
17.6 Verwijzen
17.7 Tot slot
18 Seks: zo gek nog niet – Seksualiteit en intimiteit binnen de psychiatrie
Renske Althuisius, Trudy Griffioen en Marjo Ramakers
18.1 Praten over seksualiteit
18.2 Mythes over psychiatrie en seksualiteit
18.3 Veel voorkomende psychiatrische ziekten en seksualiteit
18.4 Seksualiteitsbeleid binnen een psychiatrische instelling
19 Sekswerk en seksuele gezondheid
Anja Franke, Marieke Ridder-Wiskerke en Meike van ’t Hof
19.1 Sekswerk in Nederland; historie en stigma
19.2 Omvang en vormen van sekswerk in Nederland
19.3 Redenen om als sekswerker te gaan werken
19.4 Redenen van klanten om een sekswerker te bezoeken
19.5 Risico’s van het beroep
19.6 Aandachtspunten (seksuele) gezondheid in gesprek met sekswerkers
20 Seks hoort ook bij mij
Paulien van Doorn, Kim van den Bogaard en Petri Embregts
20.1 Seksualiteit en verstandelijke beperking
20.2 Definitie
20.3 Epidemiologie
20.4 Classificatiesystemen
20.5 Seksuele problemen
20.6 Seksualiteit en niveau van functioneren
20.7 Seksuologische diagnostiek en behandeling
20.8 Specifieke seksuologische onderwerpen
20.9 Seksueel overdraagbare aandoening (soa)
20.10 Anticonceptie
20.11 Kinderwens, zwangerschap en ouderschap
20.12 Betrokken partijen bij (expertise over) zorg en dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking
20.13 Beleid
21 Ouderen en seksualiteit
Nicole Stevens
21.1 Definitie
21.2 Epidemiologie
21.3 Praten over seks met ouderen
21.4 Lichamelijk onderzoek
21.5 Probleembeschrijving
21.6 In de praktijk
21.7 Epiloog
22 Preventie en gezondheidsbevordering
Paulien van Haastrecht, Marianne Cense, Hanneke de Graaf, Ineke Mouthaan en Marthy Langendonk
22.1 Definities
22.2 Het geven van voorlichting
22.3 Modellen van gedragsverandering
22.4 Probleem en behoefte
22.5 Aanpak van voorlichting of deskundigheidsbevordering
22.6 Vaardigheden van de voorlichter/gezondheidsbevorderaar
22.7 Tips en tricks: De R-check
22.8 Terug naar de casuïstiek
23 Seksualiteitsbeleid in zorginstellingen
Paulien van Haastrecht, Annelies Kuyper, Ineke Mouthaan en Marthy Langendonk
23.1 Visie en beleid rondom seksualiteit
23.2 Handvatten voor visie en beleid op seksualiteit in de instelling
23.3 Terug naar de casuïstiek
24 Wat gebeurt er met mijzelf?
Gidia Jacobs
24.1 Seksuele gevoelens tussen cliënt en hulpverlener/voorlichter
24.2 Waarden en normen
24.3 De feiten en de regels
24.4 Cognitieve gedragstherapie in een notendop
24.5 Zelfreflectie
24.6 Bewustwording en context
24.7 Tot slot
Lijst met bijwerkingen geneesmiddelen
Lijst met afkortingen en namen van instellingen
Verklarende woordenlijst
Lijst auteurs en referenten