Kennis voor beleid

Kennis voor beleid - Beleidsonderzoek in Nederland - schetst een beeld van een aantal belangrijke aspecten van een vakgebied dat zijn wortels in de wetenschap heeft, maar waarvan de takken in alle domeinen van beleid reiken. Beleidsonderzoek speelt een onmiskenbare rol bij de ontwikkeling, uitvoering en (her)overweging van beleid bij alle lagen en sectoren van de overheid, bij organisaties in het maatschappelijk middenveld, maar ook steeds meer in het bedrijfsleven.

Beleidsonderzoek staat voor een sector, een beroepsgroep en voor activiteiten die inhoudelijk te positioneren zijn tussen wetenschap en consultancy.

In elf hoofdstukken en een aantal losse teksten worden in dit boek thema’s belicht als:

• De geschiedenis van het beleidsonderzoek, haar huidige rol in de kennissamenleving en haar toekomst;

• De organisatie van het beleidsonderzoek in Nederland, Duitsland en Vlaanderen;

• De relaties tussen beleidsonderzoek en beleidsagenda’s, beleidstheorieën en de beleidscyclus;

• De relatie tussen beleidsproces en onderzoek;

• Beleidsonderzoek in het internett?dperk;

• De risico’s rond beleidsonderzoek en voorwaarden voor het gebruik ervan.

De redactieleden en 22 auteurs hebben hun sporen verdiend in wetenschap, beleid en beleidsonderzoek. Dit boek is een tweede uitgave van het boek uit 2005. De wens om de eerste uitgave te verbeteren in een tweede druk ervan heeft geleid tot een vrijwel geheel nieuw boek.

Het wordt aanbevolen aan beleidsonderzoekers (werkzaam bij interne onderzoeksafdelingen van overheden, bedrijven of onderzoeksinstituten), opdrachtgevers van beleidsonderzoek, beleidsontwikkelaars en uitvoerders, toezichthouders en niet in de laatste plaats aan studenten die zich daarvoor laten opleiden.

Hoofdstuk 1 
Wat is beleidsonderzoek
Peter van Hoesel, Bart Dekker en Jos Mevissen
Dit hoofdstuk geeft een definitie van beleidsonderzoek en gaat verder in op de vraag wat beleidsonderzoek wel en wat het niet is, en hoe het zich onderscheidt van aanpalende vakgebieden, zoals (beleids)wetenschap, beleidsanalyse, (beleids)advies en marktonderzoek.

Hoofdstuk 2 
De geschiedenis van beleidsonderzoek in Nederland
Meyken Houppermans, Peter van Hoesel, Frans van Nispen
Beleidsonderzoek bestaat al langer dan menigeen denkt. Al in de jaren 30 van de vorige eeuw werden instituten in het leven geroepen die zich bezighielden met onderzoek ten behoeve van beleidsvraagstukken. Sinds de tweede wereldoorlog kwam de ontwikkeling van beleidsonderzoek in een stroomversnelling, zowel bij/rond de overheid als in/rond de universitaire wereld. Daarnaast kwam in academische kringen de discipline beleidswetenschap op. Vanaf de jaren 80 ontwikkelde zich tevens een commerciële branche van beleidsonderzoekbureaus. 

Hoofdstuk 3 
Beleidsonderzoek en de kennissamenleving
Meyken Houppermans
De auteur beschrijft de rol van beleidsonderzoek in een samenleving waarin steeds meer verschillende actoren relevante kennisontwikkelaars en kennisdragers zijn. Zij onderscheidt daarbij vijf beleidswetenschappelijke perspectieven op beleid en de totstandkoming daarvan, en bepleit een synthese in de vorm van een postmodern rationalistisch perspectief.

Hoofdstuk 4 
Beleidstheorieën, gedragsmechanismen en evaluatieonderzoek
Frans Leeuw en Jos Mevissen
In dit hoofdstuk staat de vraag centraal: Wat is een ´mechanisme´ precies en hoe kan het bestuderen van ´mechanismen´ zinvol zijn voor evaluatieonderzoek? Mechanismen zijn een cruciaal onderdeel van een beleidstheorie, een verklarend van hoe een beleidsprogramma werkt, met wie, en onder welke omstandigheden. Die beleidstheorie, en dus inzicht in relevante mechanismen, is vaak niet voorhanden bij het uitvoeren van een evaluatie en moet dan geconstrueerd worden of er moeten second best oplossingen gebruikt worden. Besproken worden de kenmerken van mechanismen en de voordelen die het voor beleidsevaluatie heeft om er nadrukkelijke aandacht aan te besteden. 

Hoofdstuk 5 
De onderzoekagenda
Wim Derksen
De auteur geeft een levensechte beschrijving van de wijzen waarop de kennisagenda c.q. de onderzoekagenda bij overheidsinstanties tot stand komt. Kennis blijkt wel degelijk een nuttige rol te kunnen vervullen voor het beleid, maar dat gebeurt bepaald niet volgens een lineair rationeel proces. In de dagelijkse hectiek van de politiek krijgt kennis wel kansen, maar vooral op momenten dat er een window of opportunity ontstaat. Voor onderzoekers lijkt dit minder 
bevredigend, hetgeen te maken heeft met hun overtrokken beeld van het belang van onderzoek voor het beleid.

Hoofdstuk 6 
Het beleidsproces en de rol van onderzoek
Menno Fenger, Paul Misdorp
De rol van beleidsonderzoek in het beleidsproces laat zich nog steeds het makkelijkst beschrijven in aansluiting op het klassieke model van de beleidscyclus. Weliswaar verloopt het beleidsproces in werkelijkheid veel chaotischer, maar de diverse fasen in dat model geven wel aanknopingspunten voor het soort beleidsvragen dat in de onderscheiden fasen naar voren komt. Een belangrijke vraag is voorts hoeveel afstand beleidsonderzoek dient te bewaren ten opzichte van het beleidsproces. Er moet hoe dan ook de nodige interactie zijn tussen beide werelden om beleidsonderzoek voldoende te laten functioneren.

Hoofdstuk 7 
Typen beleidsonderzoek en het beleidsproces
Peter van Hoesel, Yvonne Prince
Per fase in het beleidsproces is er sprake van verschillende soorten beleidsvragen die leiden tot typen onderzoek die daar zo goed mogelijk op proberen aan te sluiten. In principe zijn (bijna) alle typen onderzoek toepasbaar in alle beleidsfasen, maar dat laat onverlet dat bepaalde typen beleidsonderzoek nadrukkelijker voorkomen in de ene beleidsfase dan in de andere. De auteurs bieden, zonder aanspraak op volledigheid, een overzicht van veel voorkomende typen beleidsonderzoek alsmede de daarbij passende onderzoekmethoden. 

Hoofdstuk 8 
Wat is het gebruik en rendement van beleidsonderzoek? 
Jos Mevissen en Yvonne Prince 
Het uitvoeren van een goed beleidsonderzoek is een ding, het daadwerkelijk gebruik ervan in of voor beleid is daarmee nog niet gegarandeerd. Dit hoofdstuk gaat in op de vele vormen van gebruik van beleidsonderzoek en de voorwaarden om tot een rendement, of een verbetering daarvan, van die inspanningen te kunnen komen. Daarbij spelen niet in de laatste plaats ook de opdrachtgevers van onderzoek een belangrijke rol. Een interessante kwestie die ook in dit hoofdstuk wordt aangesneden is hoe het rendement te meten is.

Hoofdstuk 9 
Markt en organisatie van beleidsonderzoek
Bart Dekker en Peter van Hoesel, m.m.v. Marleen Brans, Rolf Bergs en Bert-Jan Buiskool
Dit hoofdstuk gaat in op de institutionele omgeving van beleidsonderzoek: vraag (opdrachtgevers), aanbod (uitvoerders) en de wijze waarop die bij elkaar komen. Inzicht wordt gegeven in de ontwikkeling van de markt, de eisen die aan beleidsonderzoek worden gesteld en de verschillen daarbij tussen beleidsonderzoekers en andere aanbieders. In aparte paragrafen worden de ontwikkelingen bij de Europese Commissie en in Vlaanderen en Duitsland beschreven.

Hoofdstuk 10 
Beleidsonderzoek en de datarevolutie
Jos Mevissen en Rudi Turksema
In dit hoofdstuk besteden de auteurs aandacht aan de betekenis en invloed van door ICT-innovaties beschikbaar gekomen grote (kwantitatieve) databestanden en de verbeterde toegang tot reeds bestaande databestanden. Er wordt ingegaan op de soorten data die onderscheiden kunnen worden, de criteria voor de bruikbaarheid van databestanden voor beleidsonderzoek en op de consequenties van de zogenaamde big data voor beleidsonderzoek.

Hoofdstuk 11 
Risico’s en remedies. Kritiek op beleidsonderzoek en wat ervan te leren
Arno Korsten & Jos Mevissen
Er wordt door veel partijen kritisch gekeken naar beleidsonderzoek. Van kritiek kan geleerd worden. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste risico’s die tot kritiek kunnen leiden besproken, als ook de erbij betrokken actoren en remedies om die risico’s te vermijden of te verkleinen. Onderscheiden worden algemene risico’s een risico’s per onderzoeksfase. Aan de orde komen uiteenlopende risico’s als het gebrek aan professionaliteit of aan interactie tussen opdrachtgever en onderzoeker, het teveel terug kijken en te weinig vooruit kijken, het risico van beïnvloeding, van te gebrekkige aandacht voor achterliggende mechanismen of van gebrekkige veldkennis.
Uit de behandeling van de uiteenlopende risico’s en hoe deze te vermijden zijn wordt duidelijk dat de oplossing niet altijd en niet alleen bij de onderzoekers gezocht moet worden.

Beleidsonderzoek in de toekomst
Een dozijn auteurs
Verspreid tussen de hierboven beschreven hoofdstukken zijn 12 uiteenlopende bijdragen van ervaren beleidsonderzoekers te vinden over de toekomst van hun vak. Uit die bijdragen blijkt dat er nog allerlei mogelijkheden zijn om het vak beleidsonderzoek tot een hogere graad van professionaliteit te brengen en daarmee de rol van onderzoek voor het beleid (en voor de praktijk) te verbeteren. Die mogelijkheden zijn enerzijds gelegen in het steeds grotere belang van internet/big data en anderzijds in betere interactiemodellen voor onderzoekers en hun opdrachtgevers.