Deskundig hulpverlenen

In 'Deskundig hulpverlenen' presenteert Gerard Egan een hulpverleningsmodel waarmee cliënten leren problemen effectiever aan te pakken, hun mogelijkheden beter te ontwikkelen en kansen te benutten. Hij onderscheidt drie fasen in het hulpverleningsproces:

Fase 1: vaststellen en verhelderen van probleemsituaties;

Fase 2: inventariseren van mogelijkheden en het stellen van doelen;

Fase 3: actieplan ontwikkelen om de gestelde doelen te bereiken.

Egan bespreekt de communicatieve vaardigheden die nodig zijn voor effectieve hulpverlening en laat zien hoe cliënten hun doelen kunnen kiezen en vorm kunnen geven. Hij benadrukt de noodzaak van het verbinden van planning met actie. Daarbij gaat hij in op de obstakels die actie in de weg kunnen staan en laat hij zien hoe die obstakels overwonnen kunnen worden.

'Deskundig hulpverlenen' is al jaren een standaardwerk voor studenten in het hoger beroepsonderwijs en heeft al talloze (aankomend) hulpverleners de weg gewezen hoe zij cliënten kunnen leren zichzelf beter te helpen in het dagelijkse leven. In deze elfde, gewijzigde druk is veel nieuw materiaal met betrekking tot theorieën, onderzoek en hulpverlening opgenomen. Ook beschrijft Egan nieuwe therapieën en nieuwe communicatievaardigheden, waarbij hij tevens inzichten van buiten de hulpverlening heeft verwerkt.

Voorwoord 9

Deel 1 Het fundament van effectieve hulpverlening . 16

Hoofdstuk 1 Wat is hulpverlening 18
1.1 Formele en informele hulpverleners: een korte geschiedenis 20
1.2 Waar het om gaat bij hulpverlenen 20
1.3 Het belang van een werkmodel van volledig menselijk functioneren 26
1.4 Uitdagingen voor de hulpverlenende beroepen 30
1.5 Het professionele curriculum 43
1.6 Van verstandig naar wijs: omgaan met de schaduwkanten van hulpverlening 48

Hoofdstuk 2 De hulpverleningsrelatie: waarden in de praktijk 52
2.1 De hulpverleningsrelatie 54
2.2 De relatie als samenwerkingsverband 55
2.3 Bezielende waarden in de hulpverleningsrelatie 57
2.4 Respect als meest fundamentele waarde 59
2.5 Empathie als voornaamste richtsnoer 61
2.6 Verantwoordelijkheid en empowerment van cliënten 70
2.7 Actiegerichtheid met het oog op waardevolle resultaten 75
2.8 Schaduwkanten van de hulpverleningsrelatie 77

Hoofdstuk 3 Overzicht van het hulpverleningsmodel 82
3.1 Problemen hanteren: een universeel menselijk vraagstuk 84
3.2 Rationele probleemoplossing en de beperkingen daarvan 84
3.3 ‘Deskundig Hulpverlenen’: een model voor probleemhantering en beter benutten van mogelijkheden 87
3.4 Fase I: Het huidige beeld – Help cliënten hun kernpunten te verhelderen 90
3.5 Fase II: Het gewenste beeld – Help cliënten doelen te stellen voor het hanteren van problemen 94
3.6 Fase III: De weg vooruit – Help cliënten strategieën en plannen te ontwikkelen 96
3.7 De actiepijl: help cliënten hun plannen uit te voeren 98
3.8 “Hoe gaat het?” – Doorlopende evaluatie van het hulpverleningsproces 100
3.9 Een bekwame hulpverlener worden 101
3.10 Flexibiliteit in de toepassing van het model 103
3.11 De zoektocht naar de beste methodes 104
3.12 De schaduwkant van hulpverleningsmodellen 106


Deel 2 Fase I van het hulpverleningsproces en de bijbehorende therapeutische gespreksvaardigheden 110

Hoofdstuk 4 Taak 1: Werk samen met cliënten om hen te helpen hun verhaal te doen 112
4.1 Inleiding op Fase I: Het huidige beeld 114
4.2 Taak 1: Help cliënten hun verhaal te doen 116
4.3 Help cliënten om vanaf het begin in actie te komen 131
4.4 Help cliënten met tegenzin en weerstand om te gaan 134
4.5 Engagement als middel om tegenzin en weerstand te overwinnen 139
4.6 Help cliënten om hun veerkracht aan te spreken 143

Hoofdstuk 5 De communicatievaardigheden van de therapeutische dialoog: afstemmen en actief luisteren 146
5.1 Het belang van dialoog-georiënteerde communicatievaardigheden in de hulpverlening 148
5.2 Zichtbaar afstemmen: het belang van empathische aanwezigheid 150
5.3 Actief luisteren: de basis voor begrip 155
5.4 Empathisch luisteren: luisteren naar de verhalen van cliënten en hun zoektocht naar oplossingen 157
5.5 Verwerken wat u hoort: weloverwogen zoeken naar betekenis 168
5.6 Luisteren naar uzelf: de innerlijke dialoog van de hulpverlener 172
5.7 De schaduwkant van luisteren: vervormd luisteren 174
5.8 De schaduwkant van communicatie: ontbrekende vaardigheden 177

Hoofdstuk 6 Empathisch reageren: werken aan onderling begrip 180
6.1 Inleiding tot de kunst van het reageren en het belang van empathische relaties 182
6.2 De drie dimensies van effectief reageren 184
6.3 Empathisch reageren: de basisformule 186
6.4 Bouwstenen voor competentie en zelfvertrouwen in empathisch reageren 194
6.5 Strategieën om empathie over te brengen 201
6.6 Terug bij Mara en Carlos 203
6.7 De schaduwkant van empathisch reageren 204

Hoofdstuk 7 De kunst van het doorvragen en samenvatten 208
7.1 Aanmoediging 210
7.2 De kunst van het doorvragen . 210
7.3 De kunst van het samenvatten: zorgen voor focus en richting 222
7.4 De schaduwkant van communicatievaardigheden 227
7.5 Bedreven raken in communicatievaardigheden 228

Hoofdstuk 8 FASE I: Taak 2 – Cliënten uitdagen en zichzelf laten uitdagen: van nieuwe perspectieven tot nieuw gedrag 230
8.1 Uitdagen: het basisconcept 232
8.2 Nodig cliënten uit om de blinde vlekken onder hun disfunctionele denken, emotionele expressie en gedrag aan de orde te stellen 244
8.3 Specifieke vaardigheden om cliënten van blinde vlekken naar nieuwe perspectieven te helpen 247
8.4 Bevorderen dat cliënten zichzelf gaan uitdagen: een sleutel tot verandering van de tweede orde 262

Hoofdstuk 9 Fase I: Taak 3 – Word partner van cliënten in hun zoektocht naar waarde 264
9.1 Verdere gedachten bij het uitdagen 266
9.2 Uitdagen met wijsheid: richtlijnen voor effectief uitdagen 273
9.3 Vertaal uitdagingen in actie 278
9.4 Fase I: Taak 3 – Help cliënten aan punten te werken die waarde aan hun leven toevoegen 282
9.5 De schaduwkant van hulpverleners: mislukken in de zoektocht naar waarde 292


Deel 3 De onderschatte dimensies van hulpverlening . 296

Hoofdstuk 10 Inleiding tot de Fasen II en III: beslissingen, doelen, resultaten en impact 298
10.1 Cliënten helpen effectievere beslissers te worden 300
10.2 Oplossingsgerichte hulpverlening 312
10.3 Help cliënten hun kracht te ontdekken en te gebruiken door doelen te stellen 318

Hoofdstuk 11 Fase II: Het gewenste beeld – cliënten helpen een mooiere toekomst te ontwerpen en zich daarvoor in te zetten 326
11.1 De drie taken van Fase II 328
11.2 Taak 1: Cliënten helpen hun mogelijkheden voor een mooiere toekomst te ontdekken 329
11.3 Vaardigheden voor het bepalen van mogelijkheden voor een mooiere toekomst 330
11.4 Taak 2: Het opstellen van de agenda voor verandering: van mogelijkheden naar keuzes 343
11.5 Taak 3: Help cliënten verplichtingen aan te gaan – “Welke prijs ben ik bereid te betalen om te bereiken wat ik wil?” 362
11.6 Fase II en actie 373
11.7 De schaduwkant van doelen stellen 375

Hoofdstuk 12 Fase III: De weg vooruit –cliënten helpen plannen te ontwikkelen voor het bereiken van hun doelen 378
12.1 De drie taken in Fase III 380
12.2 Terug bij Mara en Carlos: Mara’s doelen 382
12.3 Taak 1: Cliënten helpen met het ontwikkelen van strategieën om hun doelen te bereiken 383
12.4 Taak 2: Cliënten helpen de meest geschikte strategieën te kiezen 393
12.5 Taak 3: Cliënten helpen levensvatbare plannen op te stellen 402
12.6 Principes om constructieve verandering een menselijk gezicht te geven 407
12.7 De vloedgolf aan kant-en-klare programma’s 412

Hoofdstuk 13 De actiepijl: zorgen dat het allemaal gebeurt 422
13.1 Inleiding op de uitvoering 424
13.2 Mara komt in actie 426
13.3 Cliënten helpen om met hun plannen aan de slag te gaan: principes van effectieve uitvoering 427
13.4 Sociale ondersteuning inschakelen: het belang van uitdaging 436
13.5 De schaduwkant van het uitvoeren van plannen voor verandering 439
13.6 Veerkracht opnieuw bekeken: het vermogen van mensen om zichzelf bij elkaar te houden, terug te veren en te groeien 444
13.7 Verdergaan zonder hulpverlener: een verbazingwekkend voorbeeld 445
13.8 De keuze om niet te veranderen 447

Nawoord 449
Register 453
Literatuur 463
Over de auteur 507