Werken onder architectuur
Hoe u met bedrijfsarchitectuur in een dynamisch speelveld overzicht, inzicht en controle houdt
Beschrijving
Aansluiting houden op de snel veranderende omgeving is tegenwoordig de belangrijkste uitdaging voor bedrijven. Mee veranderen is noodzakelijk, maar door de druk van marktwerking, publieke opinie en opdrachtgevers krijgen bedrijven steeds minder tijd om de bedrijfsinrichting voldoende snel en adequaat aan te passen. Ervaring leert dat bedrijven daarom baat hebben bij een systematische aanpak van de bedrijfsinrichting: ‘werken onder architectuur’.
In dit boek leggen Rob van de Wetering en Gerard van der Zaal op heldere wijze uit hoe grote, complexe en veranderende bedrijven met bedrijfsarchitectuur een belangrijk stuurinstrument in handen hebben.
Bij velen bestaat de indruk dat architectuur vooral iets is voor IT-vraagstukken en IT-architecten. Dit boek maakt duidelijk dat architectuur ook voor managementvraagstukken in de business een zinvol instrument kan zijn. De bedrijfsarchitectuur biedt lijn-, programma- en projectmanagers overzicht, inzicht en controle. Het verschaft de kapstok voor sturing op (de verandering van) producten, processen, organisatie, informatievoorziening, en de relaties daartussen.
De insteek is praktisch en pragmatisch: de auteurs maken concreet wat ‘werken onder architectuur’ betekent en lichten verschillende gebruiksmogelijkheden van bedrijfsarchitectuur toe. Het streven van veel bedrijven naar marktgerichtheid en adaptiviteit krijgt hierbij bijzondere aandacht. Ook werken ze een concrete aanpak uit voor de relatie tussen architectuur en ontwerp. Rollen en verantwoordelijkheden van architect en management vormen de rode draad.
Architecten en ontwerpers leren zo om op een effectieve manier met bedrijfsarchitectuur om te gaan. Zij doen met dit boek de basiskennis op die nodig is om in de praktijk met verschillende architectuurraamwerken en aanpakken uit de voeten te kunnen.
Inhoud
Voorwoord XI
Deel I Architectuur als stuurinstrument 1
1 Inleiding 5
1.1 Het begrip architectuur 7
1.2 De aanleiding in de business voor architectuur 10
1.2.1 Respons op veranderingen 10
1.2.2 Marktgerichtheid als respons 14
1.2.3 Adaptiviteit als grote uitdaging 18
1.2.4 Aanknopingspunten voor adaptiviteit 19
1.3 Overzicht, inzicht en controle door architectuur 22
1.3.1 De business als vertrekpunt 23
1.3.2 Het ontwikkelen van architectuur 25
1.3.3 Het gebruik van architectuur 26
1.4 Doel en doelgroep van dit boek 28
1.5 De opzet en structuur van dit boek 29
2 Sturing via Business P-rocess Management 33
2.1 BPM als managementinstrument 34
2.2 BPM als specifiek vakgebied 35
2.3 De BPM-cyclus 37
2.4 Sturen op processen 38
2.4.1 Niveaus van processen 38
2.4.2 Soorten processen 40
2.4.3 Processturing via procesarchitectuur 41
2.4.4 Procesgericht besturingsmodel 42
2.5 De besturingsniveaus in het BPM-Model 44
2.5.1 Besturingsniveau 1: Sturen op taken 45
2.5.2 Besturingsniveau 2: Sturen op werkprocessen 47
2.5.3 Besturingsniveau 3: Sturen op bedrijfsprocessen 48
2.5.4 Besturingsniveau 4: Sturen op ketenprocessen 49
3 Sturing via architectuur 53
3.1 De bouw- en IT-wereld als inspiratiebron 54
3.1.1 Architectuurprincipes in de bouw- en IT-wereld 57
3.1.2 Veranderen (z)onder architectuur in de bouw- en IT-wereld 59
3.2 Architectuur als dé oplossing voor bedrijven? 62
3.2.1 Het belang van principes in bedrijven 62
3.2.2 Veranderen (z)onder architectuur in bedrijven 63
3.3 Architectuur als veranderinstrument 66
3.3.1 Veranderen onder architectuur 66
3.3.2 Inzicht in structuur en samenhang door architectuur 68
3.3.3 Communiceren over architectuur 70
3.3.4 Randvoorwaarden voor veranderen onder architectuur 72
3.4 De rol van de architect 73
3.4.1 De architect als spin in het web 75
3.4.2 De vooroordelen over de architect 77
3.5 Architectuurprocessen 81
Deel II Invulling van bedrijfsarchitectuur 85
4 De bedrijfsarchitectuur 89
4.1 Gebruik en positionering van het begrip bedrijfsarchitectuur 91
4.1.1 Bedrijfsarchitectuur 91
4.1.2 Businessarchitectuur en IT-architectuur 93
4.2 Keuze voor een architectuurraamwerk 96
4.2.1 Het keuzeproces 97
4.2.2 De keuzevariabelen 97
4.3 Architectuurprincipes 99
4.4 Samenstelling van een bedrijfsarchitectuur 102
4.4.1 Externe omgeving 104
4.4.2 Strategie en doelen 105
4.4.3 Bedrijfsarchitectuurprincipes 106
4.4.4 Aspectarchitecturen 110
4.5 Varianten van de bedrijfsarchitectuur 112
4.6 Samenstelling van een aspectarchitectuur 114
4.6.1 Aspectarchitectuurprincipes 115
4.6.2 Ontwerpkaders 115
4.7 Architectuurconventies 117
4.8 Reikwijdte van de architectuur 119
4.8.1 Scope 121
4.8.2 Tijd 121
4.8.3 Diepgang 124
4.9 Pragmatisch omgaan met bedrijfsarchitectuur 124
5 De productarchitectuur 127
5.1 Het begrip ‘product’ 128
5.2 Reikwijdte van de productarchitectuur 130
5.2.1 Scope productarchitectuur 130
5.2.2 Tijdsdimensie productarchitectuur 134
5.2.3 Diepgang productarchitectuur 138
5.3 Principes, regels en richtlijnen in de productarchitectuur 141
5.4 Productarchitectuur en procesarchitectuur 144
6 De procesarchitectuur 147
6.1 Het belang van een procesarchitectuur 148
6.2 Reikwijdte van de procesarchitectuur 149
6.2.1 Scope procesarchitectuur 149
6.2.2 Tijdsdimensie procesarchitectuur 151
6.2.3 Diepgang procesarchitectuur 152
6.3 Stijl van de procesarchitectuur 154
6.3.1 Bedrijfsprocessen 154
6.3.2 Werkprocessen 157
6.3.3 Processtap/activiteit 158
6.4 Procesarchitectuurprincipes 159
6.4.1 Vb 1 – Resultaat- of event-georiënteerde bedrijfsprocessen 160
6.4.2 Vb 2 – ‘Make to stock’ of ‘make to order’ 162
6.4.3 Vb 3 – Werkprocessen als eenheid van sturing 163
6.4.4 Vb 4 – Werkprocessen als eenheid van hergebruik 164
6.4.5 Vb 5 – Werkprocessen gerelateerd aan informatieplatforms 164
6.4.6 Positionering principes in de procesarchitectuur 165
6.5 Procesontwerpkaders 166
6.5.1 Architectuurmodel in de procesarchitectuur 167
6.5.2 Regels in de procesarchitectuur 169
6.5.3 Richtlijnen in de procesarchitectuur 169
6.5.4 Regels en richtlijnen in relatie tot prestaties 170
6.5.5 Relaties in de procesarchitectuur 171
6.5.6 Conventies in de procesarchitectuur 172
6.6 Wanneer een procesarchitectuur? 173
6.6.1 Procesarchitectuur en besturingsniveau 1 173
6.6.2 Procesarchitectuur en besturingsniveau 2 174
6.6.3 Procesarchitectuur en besturingsniveau 3 174
6.6.4 Procesarchitectuur en besturingsniveau 4 175
6.7 Relaties procesarchitectuur met andere aspectgebieden 176
7 De organisatiearchitectuur 179
7.1 Het begrip ‘organisatie’ 180
7.2 Reikwijdte van de organisatiearchitectuur 182
7.2.1 Scope organisatiearchitectuur 182
7.2.2 Tijdsdimensie organisatiearchitectuur 193
7.2.3 Diepgang organisatiearchitectuur 196
7.3 Principes, regels en richtlijnen in de organisatiearchitectuur 198
7.4 Organisatiearchitectuur en procesarchitectuur 202
8 De informatiearchitectuur 209
8.1 Het begrip ‘informatievoorziening’ 211
8.2 Reikwijdte van de informatiearchitectuur 214
8.2.1 Scope informatiearchitectuur 214
8.2.2 Tijdsdimensie informatiearchitectuur 219
8.2.3 Diepgang informatiearchitectuur 224
8.3 Principes, regels en richtlijnen in de informatiearchitectuur 226
8.4 Informatiearchitectuur en procesarchitectuur 230
Deel III Via architectuur naar adaptiviteit 237
9 De architectuurprincipes van een adaptief bedrijf 241
9.1 Architectuurstijl gericht op adaptiviteit 243
9.2 Businessprincipes voor adaptiviteit 243
9.2.1 Marktgerichtheid en adaptiviteit 244
9.2.2 Compliance, transparantie en adaptiviteit 245
9.2.3 Samenwerking en adaptiviteit 246
9.2.4 Voorbeelden businessprincipes 248
9.3 Inrichtingsprincipes voor adaptiviteit 249
9.3.1 Modulariteit en adaptiviteit 250
9.3.2 Standaardisatie en adaptiviteit 252
9.3.3 Digitalisering en adaptiviteit 255
9.3.4 Voorbeelden inrichtingsprincipes 256
9.4 Veranderprincipes voor adaptiviteit 257
9.4.1 Dynamische architectuur en adaptiviteit 258
9.4.2 Passend programmamanagement en adaptiviteit 259
9.4.3 Business-IT-alignment en adaptiviteit 260
9.4.4 Voorbeelden veranderprincipes 261
10 De stabiele factoren van een adaptief bedrijf 263
10.1 Het nut van inrichtingsonafhankelijke modellen 265
10.2 Het bedrijfsfunctiemodel 270
10.2.1 Het bedrijfsfunctiemodel als ankerpunt 270
10.2.2 Ontwikkeling van een bedrijfsfunctiemodel 273
10.3 Het regelmodel 276
10.3.1 Toenemende regeldruk 277
10.3.2 Inpassing wet- en regelgeving 278
10.3.3 Essentie van een regelmodel 280
10.4 Het objectmodel 285
10.5 Voorwaarden voor bedrijfsfunctie-, regel- en objectmodellen 288
10.6 De bouwblokken van het adaptieve bedrijf 288
11 De aspectarchitecturen van een adaptief bedrijf 295
11.1 De productarchitectuur van een adaptief bedrijf 296
11.1.1 Modulariteit en standaardisatie in de productarchitectuur 297
11.1.2 Parametrisatie in de productarchitectuur 297
11.2 De procesarchitectuur van een adaptief bedrijf 299
11.2.1 Modulariteit in de procesarchitectuur 299
11.2.2 Standaardisatie in de procesarchitectuur 300
11.2.3 Digitalisering in de procesarchitectuur 303
11.3 De organisatiearchitectuur van een adaptief bedrijf 305
11.3.1 Samenwerking en adaptiviteit 305
11.3.2 Sturen op blijvende adaptiviteit 312
11.3.3 Cultuur van een adaptief bedrijf 315
11.4 De informatiearchitectuur van een adaptief bedrijf 316
11.4.1 Modulariteit en standaardisatie in de informatiearchitectuur 317
11.4.2 De servicegeoriënteerde architectuur 321
11.4.3 Toenemende digitalisering op alle gebieden 324
11.4.4 Toepassing van BPM- en BRM-systemen 327
11.4.5 Model van een adaptieve informatievoorziening 331
11.5 De effecten van adaptiviteit 332
Deel IV Werken onder architectuur 335
12 Het gebruik van architectuur 339
12.1 Architectuur en strategie 340
12.1.1 Positionering in de externe omgeving 341
12.1.2 Speelruimte in de interne omgeving 342
12.1.3 Strategische besluitvorming 343
12.1.4 Impactanalyse 344
12.1.5 Business case 344
12.1.6 Veranderstrategie 345
12.2 Architectuur en ontwerp 347
12.2.1 Kader voor ontwerp 347
12.2.2 Kapstok voor prestatiemanagement 350
12.2.3 Kapstok voor compliance 353
12.3 Architectuur en realisatie 354
12.3.1 Business-IT-alignment 355
12.3.2 Bouwen onder architectuur 356
12.3.3 Testen onder architectuur 358
12.4 Architectuur en implementatie 360
12.4.1 Krachtenveld rond implementatie 360
12.4.2 De rol van implementatiemanager 361
12.4.3 De rol van implementatiecoördinator 362
12.4.4 De betekenis van communicatie 363
12.5 Architectuur en uitvoering 364
12.5.1 Relevantie van architectuur en architect? 364
12.5.2 Beheersing van de procesgerichte uitvoering 365
13 Het ontwerpen onder architectuur 369
13.1 Een aanpak voor werken onder architectuur 371
13.1.1 De business case 373
13.1.2 De afbakening 373
13.1.3 De impactanalyse 377
13.1.4 Het businessontwerp 378
13.1.5 Realisatie & Implementatie 383
13.1.6 Kwaliteitsaudit 384
13.2 Procesontwerp als hart van het businessontwerp 384
13.3 Een aanpak voor procesontwerp onder architectuur 386
13.3.1 Top-down aanpak voor procesontwerp 386
13.3.2 Bottom-up aanpak voor procesontwerp 387
13.4 Van procesontwerp naar services 393
13.5 Servicelagen 395
13.6 IT-services 396
13.7 Het ontwerpen van de procesbesturing 400
14 De inpassing van werken onder architectuur 405
14.1 Het ontwikkelen van een architectuur 406
14.1.1 Het verloop van strategie- en architectuurontwikkeling 407
14.1.2 Een aanpak voor architectuurontwikkeling 409
14.1.3 Een werkvorm voor architectuurontwikkeling 411
14.1.4 Het beheren van architectuurbeschrijvingen 413
14.2 Het implementeren van werken onder architectuur 415
14.2.1 De organisatorische positionering van de architect 415
14.2.2 De inrichting van de architectuurprocessen 417
14.2.3 De herinrichting van de ondersteunde processen 418
14.3 Aan de slag met architectuur 419
Referentielijst 423
Over de auteurs 430